Keramiekrestauratoren ervaren soms dat na het lijmen van verse, niet eerder gelijmde, breuken bij porselein de breuklijn zichtbaar wordt als een grijze lijn. De wens is echter dat de breuklijnen zo min mogelijk zichtbaar zijn, of in ieder geval niet storend aanwezig zijn. Niet duidelijk is bij welke typen porselein de verdonkering zich voordoet, de verdonkering lijkt vrij willekeurig voor te komen, en een oorzaak ervan was dan ook tot nu toe niet aanwijsbaar. Doel van deze scriptie is meer duidelijkheid te krijgen over de oorzaak van het verdonkeringsfenomeen, waardoor in de toekomst het mogelijk kan worden voorkomen. De hypothese is dat de verdonkering wordt veroorzaakt door een verschil in brekingsindex van de gebruikte lijm (een epoxyhars) en het porseleinglazuur. Bij glasrestauratie is bekend dat een overeenkomende brekingsindex kan leiden tot nagenoeg onzichtbare breuken.
Om het onderzoeksgebied in te perken is ervoor gekozen het onderzoek te richten op Chinees porselein, ook omdat daar relatief vaak verdonkeringen bij voor lijken te komen. De samenstelling van de porseleinscherf en -glazuren zijn onderzocht, omdat deze de visuele eigenschappen van porselein bepalen. Daarnaast zijn verschillende lijmtesten uitgevoerd bij Chinees porselein daterend uit de 17e tot en met de 19e eeuw. Objecten waarbij zich een verdonkering voordeed zijn nader onderzocht met een stereomicroscoop en met de rasterelectronenmicroscoop (SEM). Al vrij snel kon worden vastgesteld dat een verschil in brekingsindex van de lijm en het glazuur niet de (belangrijkste) oorzaak is van de verdonkering. Ook andere hypotheses als het intrekken van de lijm in de scherf of onder het glazuur konden worden weerlegd, aangezien porselein vrijwel niet poreus is en de scherf en het glazuur met elkaar zijn versmolten.
De verdonkering van breuklijnen blijkt te worden veroorzaakt door de ruimte die zich bevindt tussen twee gelijmde scherven. Scherven die goed op elkaar lijken te zitten, sluiten blijkbaar in sommige gevallen op microniveau toch niet helemaal goed aan. Gebleken is dat bij een ruimte tot 20 μm de breuk nauwelijks zichtbaar is, terwijl een ruimte van 35 μm tot een duidelijke verdonkering van de breuklijn leidt. Dat scherven niet altijd goed zijn aan te sluiten, wordt mogelijk veroorzaakt door een lichte vervorming van het porselein die kan plaatsvinden bij het breken ervan. Het toevoegen van een wit pigment aan de lijm kan tot een vermindering van de zichtbaarheid van de breuk leiden. Verder onderzoek zal moeten worden gedaan naar het exacte percentage toe te voegen pigment om de verdonkering te verminderen.
Annotatie
Met samenvatting in het Nederlands ; With summary in English Met lit. opg Afstudeerscriptie Master Conservering en Restauratie van Cultureel Erfgoed, Glas & Keramiek, Universiteit van Amsterdam, 2011
